Nucleares? Para que?

 “Nucleares? Depende!”, diciamos onte. E hoxe despois do apagamento tan inoportunamente predito —e acertadamente descrito— no artigo do pasado ano “España grande e libre…e ao bordo dun 
apagamento” publicado en leste mesmo medio, non temos outra opción que preguntarnos se realmente un maior número de nucleares conectadas ao sistema evitasen o «blackout». Non temos outra opción de preguntárnolo previamente porque é “precisamente iso” ao que vou ter que responder en canto atópeme cun dos meus habituais inquisidores. Ramiro, sen ir máis lonxe, que me consta que xa preguntou polo meu nun par de tendas das que frecuento para as miñas compras habituais!

E mira ti por onde por aí aparece navegando de bolina contra o vento ávrego que azouta hoxe as rúas de Bouzas.

—Don Manoel, por fin o dou atopado!

—Supoño que quererás preguntarme algo do apagamento do luns. Advírtoche que hai un vídeo de Turiel que o explica moi ben!

—Pois, que quere que lle diga don Manoel? Eu son dos que prefiro o real ao virtual.

—E eu —que o que avisa non é traidor— “…avísoche e anúncioche que hoxe renuncio” a unha explicación coherente do sucedido.

—Falta moita información…

—Falta moita información nun sistema que ten máis rexistros que a caixa negra dun avión.

—Falta ou non a queren dar?

—Máis ben o segundo.

—Mire que lle digo don Manoel! Non estariamos mellor na do Miguel cunhas cuncas de treixadura na mesa, a salvo dos embates deste vendaval?

A proposición é digna de ser aprobada sen demasiado debate, polo que en menos do que se tarda en relatalo —afortunadamente en Bouzas todo está moi a man— estamos na taberna de Miguel na que as poucas comodidades están sobradamente compensadas pola calidade do viño do Ribeiro e as tapas de pucheiro, realizadas coa adecuada paciencia nunha cociña “bilbaína”.

O certo é que, grazas a esta estratexia, a partir de entón a conversación flúe coa calma imprescindible para analizar sen présas as montañas de información dispoñible nos medios, separar o gran da palla e centrarse, non tanto no sucedido como na posibilidade da súa repetición. E algúns políticos non contribuíron precisamente a esa calma. Aínda que outros non estiveron especialmente ben asesorados nas súas declaracións acerca dos papeis das renovables e as nucleares nesta traxicomedia.

—Que quere que lle diga, don Manoel! A min iso que dixo o presidente que, durante a crise, as centrais nucleares «lonxe de ser unha solución, foron un problema», deixoume un pouco a cadros.

—A verdade é que dicir que foron parte do problema é unha afirmación moi discutible. Se queres opoñerche á mensaxe do PP e de VOX di que non foron parte da solución. E non o foron porque tampouco están deseñadas para selo. Unha perda repentina da demanda ou unha inestabilidade severa na rede como esta, poden afectar o control da reacción nuclear dentro do reactor, o que esixe a súa separación da rede para levar o reactor a unha parada segura e controlada.

—A min o que me aterra é o da necesidade de desviar «grandes cantidades de enerxía» cara ás centrais nucleares para manter a estabilidade dos seus núcleos. E se non temos esa enerxía? Converteríanse en bombas atómicas?

—Que barbaridade! As centrais nucleares non requiren unha subministración masiva de enerxía externa para manter a estabilidade dos seus núcleos tras unha parada de xeración. Están deseñadas con múltiples sistemas de seguridade redundantes e son capaces de xestionar a súa propia seguridade de forma autónoma durante e despois dunha desconexión da rede.

—E por que despois da parada non puideron volver arrincar de forma inmediata?

—Iso é un pouquiño máis difícil de entender, pero tento resumir o problema. Na reacción nuclear, base do funcionamento das centrais desta tecnoloxía, prodúcense varios produtos de fisión de vida curta, algún dos cales —sinaladamente o xenón-135— ten unha absorción de neutróns extremadamente alta. Mentres o reactor está a operar a unha potencia constante, alcánzase un equilibrio na concentración deste xenón-135 polo seu propio decaemento radioactivo e pola absorción de neutróns. Pero cando o reactor párase ou a potencia redúcese de forma significativa, o fluxo de neutróns diminúe drasticamente, o que reduce a taxa de destrución do Xenón-135 por absorción de neutróns. Esta alta concentración, coñecida como «envelenamento por xenón», impide o re arranque do reactor ata que esta concentración non decaia de forma natural ata un nivel que depende do deseño concreto do reactor e da súa historia operativa.

—Pois tiña razón don Manuel. Non lle entendín nada!

Rimos un pouco. O certo é que o tema non é moi coñecido fóra dos ámbitos estritamente técnicos, polo que non é de estrañar que os asesores do presidente non oísen falar do tema.

—E sigo sen entender se o problema que tivemos ten ou non que ver coas renovables…

—O problema non son as renovables senón o modelo elixido para a integración dalgunhas das renovables; singularmente a fotovoltaica e a eólica. Porque, ata onde eu se, a hidráulica tamén o é.

—Xa… quere dicir que debería haber moitas máis baterías.

—Tampouco! O sistema eléctrico é dunha enorme complexidade, e non admite medicina de panxoliñas e receitas da avoa. Por non citar que é un sistema de corrente alterna e non de continua.

—E iso ten algo que ver?

—Bastante. Pensa que para poder integrarse no sistema existente as fontes de continua, fotovoltaica, eólica —si, si, eólica en certa medida tamén— e baterías teñen que construír unha onda sinusoidal mediante unha electrónica de potencia nun artefacto denominado “investidor”. No caso concreto dos investidores utilizados para conectar estas fontes de enerxía de CC á rede eléctrica de CA, existen fundamentalmente dúas estratexias de control diferentes.

—Entendo: unha barata e unha cara.

—Por suposto! A barata —que chámase «Grid following»(GFM)—, sincronízase coa voltaxe e a frecuencia da rede existente e séguea inxectando ou absorbendo a cantidade de potencia activa e reactiva que se lles ordene.

—Entendo. Son as que teñen toda esa xente que se sorprendeu cando comprobou que a súa instalación non xeraba enerxía no apagamento.

—Por suposto. As GFM dependen completamente da rede e non poden operar de forma autónoma. E como “seguen ao líder” se a tensión ou a frecuencia apártanse do valor de consigna acompañan a esta deriva ata que as proteccións detecten esta circunstancia e abran o interruptor de axuste coa rede para protexer a instalación.

—E as caras?

—Utilizan outra tecnoloxía denominada «Grid Forming» (GFM). Estas GFM utilizan algoritmos de control avanzados para establecer e manter a súa propia voltaxe e frecuencia de referencia, imitando o comportamento dos xeradores síncronos tradicionais. Por iso poden sincronizarse e operar conectados á rede principal ou facelo de forma autónoma, en redes illadas. Tamén son capaces de proporcionar estabilidade á rede ao responder activamente as perturbacións de tensión e frecuencia, de maneira similar aos xeradores síncronos.

—Algo malo terán ademais do prezo…

—Non son un experto no tema, pero segundo comentan esta tecnoloxía é máis complexa de implementar e de controlar… E supoño que máis propensa a avarías.

Observo que xa temos ao noso ao redor un nutrido público coas orellas sintonizadas na nosa conversación. Consulto nervioso o reloxo: un pouco tarde para facer os recados. Fago unha chamada rápida a casa para avisar da circunstancia e que non se preocupe do prato principal, que o levarei nunha friameira. Solucionados os problemas inmediatos de loxística volvo á conversación.

—Outra cousa que non son capaz de entender, don Manoel, é por que se ten que caer toda a rede; por que un problema nunha parte da rede ten que afectar á totalidade da subministración.

—É que non ten por que afectar! De feito, algúns expertos en proteccións de rede apuntan a que as devasas non actuaron correctamente.

—E que se supón que é iso das devasas?

—No sistema eléctrico o termo «devasa» refírese aos mecanismos, sistemas ou estratexias deseñadas para limitar a propagación dun fallo, unha perturbación ou un incidente dentro da rede eléctrica, evitando que afecte a unha zona máis ampla ou a todo o sistema. Debes de entender que unha «devasa» no sistema eléctrico non é un único dispositivo que leva ese nome senón unha combinación de Sistemas de protección que detectan condicións anormais e actúan rapidamente para illar a parte defectuosa da rede, sistemas de control complexos que poden detectar desequilibrios ou perturbacións e tomar accións correctivas automáticas como o desvío do fluxo de enerxía por outras liñas e subestacións, para evitar a propagación do defecto, e outras estratexias.

—Pois se unha «devasa» é iso está claro que non funcionaron.

—Algún si: a interconexión con Francia.

—E a de Portugal?

—É que o de Portugal é distinto. Temos nada menos que nove liñas de interconexión dos dous sistemas distribuídas ao longo da fronteira, polo que unha función de disparo por perda de estabilidade que actúe #ante oscilacións inestables é un problema moi complexo de implementar eficazmente.

Chegados a este punto Ramiro quedou pensativo, coma se estivese a tentar dixerir a inxente cantidade de información recibida. Tomou a cunca de treixadura e apurou o contido que quedaba no seu fondo. Suspirou e dixo como para si:

—Vese que neste caso o de “menos mal que nos queda Portugal!” non foi de aplicación.

Calou, pediu e satisfixo xenerosamente o importe do bebido e marchou para casa non sen despedirse educadamente dos presentes.